चरा हेर्न चितवन

चरा हेर्न धेरै स्वदेशी तथा विदेशी चितवन पुग्छन् । विविध चराको बासस्थान चितवन ग्रासल्यान्ड, वनजंगल, पानी र फामल्यान्डका चरा अवलोकन लागि देशकै उत्कृष्ट स्थल बनेको छ । नेपालमा हालसम्म ८ सय ९६ प्रजातिका चरा पाइएको रेकर्ड छ । चितवनमा मात्रै ६ सय ६४ प्रजातिका चरा पाइने रेकर्ड रहेको चराविद् हठन चौधरीले बताउनुभयो। अर्का चराविद् टीकाराम गिरीले पनि चितवनमा ६ सय ५५ भन्दा बढी चरा पाइएको अभिलेख रहेको जानकारी दिनुभयो।

चौधरीका अनुसार चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र मात्रै ६ सय प्रजातिका चरा पाइएको रेकर्ड छ । यहाँ हिउदे आगन्तुक २ सय ९, ग्रीष्म आगन्तुक ३६, बटुवा प्रजातिका ८ र कहिलेकाहीं आउने २८ प्रजातिका चरा पाइने जाइएको छ। त्यस्तै रैथाने र स्थानीय रूपमा बसाइँसराइ गर्ने ३ सय ८३ प्रजातिका चरा चितवनमा पाइने उहाँको भनाइ छ ।

चितवनमा विश्वमै दुर्लभ २९ प्रजाति र राष्ट्रिय रूपमा दुर्लभ एक सय २२ प्रकारका चरा पाइन्छन् । यहाँ नेपालको संरक्षित पन्छीहरू ९ मध्ये ६ वटा राजधनेश, सानो खरमुजुर, खरमुजुर, सारस, सेतोकण्ठे गरुड र कालो गरुड पाइन्छन् । देशका विभिन्न भागबाट समेत चरा चितवन आसपास प्रजनन गर्न आउने गरेको चराविद्हरू बताउँछन् ।

कान्तिपुर अनलाइनका अनुसार तराईको समथर फाँटदेखि महाभारत शृंखलासम्मको हावापानीका चरा यहाँ पाइन्छन् । नेपालमा चितवनमा मात्रै भेटिने ६ प्रजातिका चरा छन्। ५ प्रजातिका घाँसे चरा हुन् । भ्याकुर प्रजातिको ‘खडाइ भ्याकुर’ चितवनमा मात्रै पाइएको रेकर्ड छ । विश्वमै दुर्लभ यो भ्याकुरका अन्य प्रजातिभन्दा मसिनो, घुम्रिएको कालोकालो ठोंड, फ्रुसो खैरो कान ढकनी, सेतोसेतो कण्ठ र गाढामैलो तल्लो भाग रहेको यो सुन्दर चरा हो ।

विश्वमै दुर्लभ ‘घेघरीघाँसे फिस्टो’ पनि चितवनमा मात्रै पाइन्छ । जंगल नजिकका घाँसे मैदानमा बस्ने यो चरा मैलो सुन्तला रंगको आँखीभौं, निख्खर नीलो फुस्रो तालु र पिठ्युँ तथा ढाड बढी कालो खैरो देखिने मनमोहक पन्छी हो । ‘कैलोकण्ठे तोरीगाडा’ र ‘घेघरीझाँडी फिस्टो’ चरा पनि यहाँ मात्रै पाइन्छन् । ‘कटुसवनद माटीकोरे’ र ‘सिम्लिकाने लियो चुच्ला’ पनि यहाँ मात्रै पाइन्छन् । सिम्लिकाने चुच्ला चरा चितवनको उपरदाङगढीमा देखिएको थियो ।

त्यस्तै ‘नर्कट भ्याकुर’ चितवन र कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जमा मात्र पाइन्छ। पहेंलो ठोड, आँखीभौं, कण्ठ र छाती फ्रुस्रो, हल्का कलेजी रंगको खुट्टा र औंला भएको यो चरा विश्वमै दुर्लभ मानिन्छ । त्यस्तै नेपालमा विरलै देखिने ‘काँसेघाँस चरी’ चितवनमा धेरै मात्रामा पाइन्छ । विश्वमै दुर्लभ ग्रीष्म आगन्तुक यो चराले झाँडी भएको अग्लो घाँसका मैदान मन मराउँछ । बच्चा कोरल्ने समयमा यो प्रजातिका भालेले करिब २० मिटरभन्दा माथि उडेर गीत गाउँदै आफ्नो प्रजनन क्षेत्रमाथि फराकिलो गरी उड्ने र विस्तारै तल झर्ने दृश्य निक्कै मनमोहक हुन्छ ।

तराई क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी जैविक विविधता भएको उपत्यका चितवन हो । चितवन संस्कृति, सुन्दरता र जैविक विविधताको सम्मिश्रण स्थल रहेको वरिष्ठ चराविद् डा. हेमसागर बरालले बताउनुभयो। त्यहाँ तराईदेखि हिमाली चरा देखिने उहाँको भनाइ छ । हिमनदी पग्लेर आउने, महाभारत र चुरेबाट आएको नारायणी नदी, राप्ती नदी र रिउ खोलाले सिञ्चित चितवनको जस्तो जैविक विविधता अन्यत्र विरलै पाइने उहाँले बताउनुभयो ।

चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज वरिपरिका राप्तीनदी, लामीताल, तमोर ताल, बीसहजारी ताल, कसरा, गोलाघाट र त्रिवेणीलगायत क्षेत्र चराका लागि महत्त्वपूर्ण गन्तव्य हुन् । बरन्डाभार क्षेत्रको बाटुली ताल, दिब्यनगर, गढीसिराइचुली र चुरिया क्षेत्र पनि चरा अवलोकन गर्न आउने पर्यटकका लागि आकर्षणमा पर्छन् ।