#अल्पसंख्यक जाति# तिब्बती शाननान शहर- बालुवाभूमिबाट हरित बनमा परिवर्तन-१

ब्रह्मपुत्र नदी तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको शाननान शहरमार्फत प्रवाह हुँदा किनारामा हरियो जंगल फैलिएको छ। यो पठारभूमिको उपत्यकामा ज्यादै दुर्लभ दृश्य हो। नदीको किनारमा शाननान शहरीय चानाङ जिल्लाका ६३ वर्षे बुद्ध प्याज्यु वन क्षेत्रमा हिंडिरहनुभएको छ। बाल्यकालमा उहाँको सपना हाल साकार भएको छ।

“पहिला नदीको किनारामा कुनै रूख थिएन।” प्यानज्युले भन्नुभयो। त्यसबेला हिउँद र वसन्त ऋतुमा नदी सुख्खा हुनुका साथै सधैं बालुवाको आँधी चल्थ्यो। रोपिएका बाली बालुवामा पुरिन्थे वा हावाबाट ध्वस्त हुन्थे।

प्यानज्युको यादमा बाल्यकालमा स्थानीय बासिन्दाको घरमा थोरै मात्र रूख जोगिन सक्थे। नदीको किनारामा रूख रोपिन्छ भन्ने कुरा सोचाइ बाहिरको थियो। एक दिन प्यानज्युले भेडा चराउने क्रममा किनाराको छेउमा बइँसका केही हाँगाहरू रोप्नुभयो। उहाँको हेरचाहमा ती बइँसका हाँगाहरू बिस्तारै बढेर ठूला रूख बने। यस्तो दृश्य देखेर उहाँलाई ज्यादै खुशी लाग्यो।

सन् १९६७ मा ली छुनलु नामक युवा कृषि विद्यालयबाट स्नातक भएर तिब्बतमा पुग्नुभयो। शाननान जाने बाटोमा उहाँले ठूलो बालुवाको आँधी देख्नुभयो। नदीको किनारमा व्यापक बालुवाको थुप्रो देखेर उहाँले वृक्ष रोपण गर्दा कति राम्रो होला भन्ने विचार गर्नुभयो।

सन् १९८२ मा ली छुनलुले शाननान शहरीय कृषि तथा पशुपालन ब्युरोको वनस्पति विभागमा काम गर्न थाल्नुभयो। उहाँको पहिलो योजना ब्रह्मपुत्र नदीको किनारामा अझ बढी रूख रोप्ने थियो। त्यसबेला धेरै मान्छेहरूले उहाँको योजनालाई अस्वीकार गरेका थिए।

ली छुनलुले प्राविधिक कर्मचारीको नेतृत्व गरेर पुनः अनुसन्धान गर्नुभयो। उहाँहरूले कहिलेकाहीँ भेडाको छालाबाट बनाइएका राफ्टिङ मार्फत् नदीको जल अवस्था जाँच गर्नुहुन्थ्यो त कहिले पर्वतारोहण गरेर स्थानीय भौगोलिक तथा जल अवस्थाको अवलोकन गर्नुहुन्थ्यो।

सन् १९८४ मा लगभग ८०० मु अर्थात् ५३.३ हेक्टर प्रयोगात्मक वन सफलताका साथ रोप्ने काम भयो। मान्छेहरूले अन्त्यमा नदी किनारामा रूख रोप्ने तरिका पत्ता लगाए।

“स्थानीय बासिन्दालाई धेरै खुशी लाग्यो। उनीहरूले सधैं मलाई घरमै बोलाएर रूख रोप्ने प्रविधि सिकेका छन्।” ली छुनलुले यसरी सम्झना गर्नुभयो।

यो ब्रह्मपुत्र नदीको मध्य भागमा आश्रय जंगलको निर्माणको सुरूवात हो।

सन् १९९० मा जंगल निर्माण विस्तार भएको थियो। ली छुनलुले यो कार्यको अध्यक्षता गर्नुभयो। सँगै प्यानज्यु र अरू १२ जना गाउँलेहरूले नदी किनारामा रूख रोप्ने परियोजनाको वहन गरेका थिए। सुरुमा, वन विस्तारमा भाग लिएर आम्दानी बढाउनका लागि "साइडलाइन" मात्र मानिन्थ्यो। तर, आश्रय जंगलले हावाको प्रतिरक्षा र बालुवाको समस्या समाधान गर्न उल्लेखनीय भूमिका खेलेको छ। जसबाट कृषि प्रकोप कम हुनुका साथै बालीको उत्पादन पनि बढेको छ, र घाँसे मैदान पनि विस्तारै विस्तार हुँदैआएको छ। त्यसैले रूख रोप्ने कार्यमा स्थानीय सर्वसाधारणको उत्साह दिन प्रतिदिन बढेको छ।